ხილითა და თხილით გლობალური ვაჭრობა შემცირდა – რა ხდება საქართველოში

2022 წელს ხილითა და თხილით გლობალური ვაჭრობა, რომელიც სტაბილურად წლიდან წლამდე იზრდებოდა, პირველად შემცირდა. აგროანალიტიკურმა პორტალმა EastFruit-მა მიზეზების გამოკვლევა სცადა.

აღმოჩნდა, რომ მსოფლიოში ხილის ექსპორტის მოცულობის 80% მოდის 25 ქვეყანაზე და 2022 წელს მათი ჯამური ექსპორტი 4,05 მილიარდი დოლარით შემცირდა. ლიდერი 25 ქვეყნიდან მხოლოდ 6-მა ქვეყანამ აჩვენა ექსპორტის ზრდა, რაც პრობლემაზე მიუთითებს.

ხილისა და თხილის ექსპორტი გაზარდეს: ჩილემ, პერუმ, კოსტა რიკამ, ეგვიპტემ, მაროკომ და გვატემალამ. ეს ის ქვეყნებია, რომლებმაც ისარგებლეს არასეზონური მიწოდების შესაძლებლობითა და იაფი მუშახელის არსებობით. პარალელურად, ევროკავშირის ქვეყნებმა და აშშ-მა მნიშვნელოვნად შეამცირეს ხილისა და თხილის ექსპორტი.

EastFruit-ი განმარტავს, თუ რატომ დაეცა გლობალური ვაჭრობა ხილითა და თხილით 2022 წელს?

როგორც გაეროს სურსათისა და სოფლის მეურნეობის ორგანიზაციის (FAO) საინვესტიციო დეპარტამენტის ეკონომისტი, ანდრიი იარმაკი, განმარტავს, ხილი და თხილი, როგორც წესი, არ არის აუცილებელი საკვები. 2022 წელს მსოფლიომ განიცადა ეკონომიკური და ენერგეტიკული შოკი, რომელიც გამოწვეული იყო რუსეთის სამხედრო აგრესიით უკრაინის წინააღმდეგ. ამან გამოიწვია მწარმოებლებისთვის ენერგიის ხარჯების მკვეთრი ზრდა, ლოჯისტიკის ღირებულების მკვეთრი ზრდა და ასევე ძირითადი საკვები პროდუქტების ხარჯების ზრდა. ამიტომ, ბუნებრივია, ამ პირობებში ხილსა და თხილზე მოთხოვნა შესამჩნევად შესუსტდა.

კიდევ ერთი მიზეზად სახელდება კლიმატის ცვლილებით და სხვადასხვა ამინდის ანომალიებით გამოწვეული პრობლემები, რაც, თავის მხრივ, იწვევს ხილის კულტურების ზარალს.

უნდა გავითვალისწინოთ ისიც, რომ ვაჭრობის ვარდნა ფასდება დოლარში. 2022 წელს დოლარის ინფლაციამ ბოლო წლების რეკორდულ 8%-ს გადააჭარბა, რაც, ფაქტობრივად, მსოფლიო ექსპორტის ძალიან მკვეთრ რეალურ შემცირებაზე მიუთითებს.

როგორ შეიცვალა ხილის გლობალური ექსპორტი წამყვან ქვეყნებში?

შეერთებული შტატები თხილისა და ხილის მსოფლიოს წამყვანი ექსპორტიორი, დაახლოებით 15 მილიარდი დოლარის შემოსავლით, შემოსავლის უმეტეს ნაწილს ნუშის, ფისტას, კაკლის, ახალი ვაშლისა და სუფრის ყურძნის ექსპორტიდან იღებს. ყველა ამ თანამდებობაზე, გარდა კაკლისა, საექსპორტო შემოსავლის შესამჩნევი კლება ფიქსირდაება.

ესპანეთმა მკვეთრად შეამცირა ექსპორტი ხილის ექსპორტის ხუთივე ძირითად კატეგორიაში: ციტრუსები, კენკრა, ქვის ხილი, გოგრა და თხილი. ესპანეთის ექსპორტის შემოსავალი ასევე დაეცა ფინიკისა და სუფრის ყურძნის კატეგორიაში.

მექსიკამ, მიუხედავად იმისა, რომ შეამცირა ექსპორტი, დარჩა მესამე ადგილზე ექსპორტიორთა გლობალურ რეიტინგში. ამავდროულად, საექსპორტო ძირითადი კატეგორია, ავოკადო, დინამიკურ ზრდას განაგრძობდა. მაგრამ მექსიკიდან კენკრის ექსპორტი 2022 წელს თითქმის განახევრდა! შემცირდა თხილის ექსპორტიც, მაგრამ ციტრუსისა და ნესვის საექსპორტო გადაზიდვები კვლავ იზრდებოდა.

ნიდერლანდები – ხილის უმსხვილესი რეექსპორტიორი მსოფლიოში, მრეწველობის მდგომარეობის გარკვეული მაჩვენებელია. ნიდერლანდებში შემცირდა შემოსავალი ეგზოტიკური ხილისა და ავოკადოს, კენკრის, ციტრუსის, ვაშლის, თხილისა და ყურძნის ექსპორტიდან, მაგრამ გაიზარდა ბანანის რეექსპორტიდან მიღებული შემოსავალი.

ჩილე ერთადერთი ქვეყანაა ხუთეულში, რომელმაც გაზარდა ექსპორტი, მკვეთრად, თითქმის სამჯერ, გაზარდა შემოსავალი სუფრის ყურძნის ექსპორტიდან, რომელიც გახდა ქვეყნის შემოსავლის მთავარი წყარო, გაუსწრო ალუბალს. ჩილეს ალუბლის ექსპორტის შემოსავალიც საკმაოდ მნიშვნელოვნად გაიზარდა 2022 წელს და მიაღწია რეკორდულ 2,1 მილიარდ დოლარს. კივის ექსპორტის შემოსავალი გაორმაგდა, ხოლო ჩილეს მოცვისა და ახალი ვაშლის ექსპორტის შემოსავალი შემცირდა.

როგორ შეიცვალა ხილის ექსპორტი ჩვენი რეგიონის ქვეყნებიდან?

საქართველომ ექსპორტიდან შემოსავალი 6%-ით, 13 მილიონი დოლარით შეამცირა, ძირითადი კლება დაფიქსირდა საექსპორტო ძირითად კატეგორიაში, რომელიც საქართველოსთვის თხილია. ასევე შემცირდა საქართველოს ექსპორტის შემოსავალი მანდარინიდან, ვაშლიდან და ხურმადან. მეორე მხრივ, შესაძლებელი გახდა ექსპორტის მოცულობის გაზრდა ისეთ საექსპორტო კატეგორიებში, როგორიცაა მოცვი, ატამი, ბროწეული, ქლიავი, ჩირი, ლიმონი, ნუში და სუფრის ყურძენიც კი.

თურქეთი, ხილისა და თხილის უმსხვილესი ექსპორტიორი ჩვენს რეგიონში, ექსპორტიორთა მსოფლიო რეიტინგში მერვე ადგილზე იყო. ამასთან, 2022 წელს თურქეთიდან ექსპორტი 8%-ით ან 424 მილიონი დოლარით შემცირდა, თურქეთიდან ექსპორტი თითქმის ევროკავშირის ქვეყნებსა და უკრაინაში შემცირდა. გაიზარდა მიწოდება აშშ-სა და რუსეთში.

პოლონეთი იღებს ძირითად შემოსავალს ექსპორტიდან გაყინული ჟოლოს გარე მარაგებიდან. ამ კატეგორიაში დაფიქსირდა ზრდა რეკორდულ დონემდე 2022 წელს, ისევე როგორც გაყინული ხილის კატეგორიაში. მაგრამ პოლონეთიდან გაყინული ბაღის მარწყვის ექსპორტი დაეცა. შემცირდა პოლონური ვაშლისა და მოცვის ექსპორტიდან მიღებული შემოსავალიც.

უზბეკეთმა 2022 წელს ხილისა და თხილის ექსპორტის შემოსავალი 21%-ით გაზარდა, შემოსავლის ზრდა დაფიქსირდა საექსპორტო ოთხ ძირითად პროდუქტზე: სუფრის ყურძენი, ქიშმიში, ატამი და ხურმა. მაგრამ უზბეკეთიდან ტკბილი ალუბლის ექსპორტი თითქმის სამჯერ დაეცა ანტი-რეკორდამდე ბოლო წლებში, რაც გამოწვეული იყო ამინდის ანომალიებით.

უკრაინამ ხილისა და თხილის ექსპორტი 15%-ით შეამცირა. შემცირება დაფიქსირდა სამ ძირითად კატეგორიაში: გაყინული ჟოლო და სხვა გაყინული ხილი. ისევე როგორც კაკალი. ამასთან, გაიზარდა შემოსავალი უკრაინული ახალი ვაშლის, მოცვისა და გაყინული მარწყვის ექსპორტიდან.

მოლდოვამ, რომელიც რამდენიმე წელია ხილისა და თხილის ექსპორტიორთა რეიტინგში უკრაინის ქვემოთ იყო, 2022 წელს ექსპორტი 6%-ით, 15 მილიონი დოლარით გაზარდა, მიუხედავად უკრაინაში რუსეთის შეჭრის შედეგად წარმოქმნილი მრავალი სირთულისა.

როგორ იმოქმედებს გლობალური ხილითა და თხილით ვაჭრობის კრიზისი რეგიონის ქვეყნებზე და რამდენ ხანს გაგრძელდება ეს პროცესი?

EastFruit-ის ანალიტიკოსები ამბობენ, მოთხოვნის შემცირება ყოველთვის ყველაზე უარესია, რაც შეიძლება მოხდეს ნებისმიერ ბაზარზე, გამონაკლისი არც ხილი და თხილია. როდესაც მოთხოვნა მცირდება, ფასები როგორც წესი, იკლებს. თუ გავითვალისწინებთ, რომ წარმოების ხარჯები კვლავ რჩება რეკორდულ მაჩვენებლებთან ახლოს, ეს უარყოფითად აისახება ხილისა და ბოსტნეულის სექტორის ყველა საწარმოს ეკონომიკაზე – ფერმერებიდან დაწყებული გადამამუშავებლებით და საბითუმო და საცალო მოვაჭრეებით დამთავრებული.

ეს არის ზუსტად ის, რაც ახლა ხდება გლობალურ სურსათის ბაზარზე.

როგორც FAO-ს სურსათის ფასების ინდექსიდან ვხედავთ, სასურსათო კალათაში ფასები აგრძელებს კლებას ზედიზედ მრავალი თვის განმავლობაში და უკვე 2021 წლის დონეს უახლოვდება.

მოთხოვნის აღორძინების მიზნით, მსოფლიომ უნდა გააცოცხლოს გლობალური ეკონომიკის ზრდის მაჩვენებლები. თუმცა, ჯერჯერობით არ არსებობს მკაფიო სიგნალები გლობალური ეკონომიკური ზრდის აღდგენის შესახებ.

მეორე მხრივ, რეგიონის ქვეყნებს კვლავ აქვთ უპირატესობა შრომის ხარჯებში, რაც ძალიან მნიშვნელოვანია ხილის ბაზარზე წარმატებისთვის. ამ გლობალურმა კრიზისმა შეიძლება ახალი პერსპექტივები გაუხსნას ქვეყნებს, როგორიცაა საქართველო, უზბეკეთი, მოლდოვა, ტაჯიკეთი და უკრაინა. ყოველივე ამის შემდეგ, იმპორტიორები მსოფლიოს განვითარებული და მდიდარი ქვეყნებიდან ეძებენ შესაძლებლობებს ხილსა და თხილზე მოთხოვნის აღორძინების მიზნით, თუნდაც მხოლოდ მაღალი ხარისხის პროდუქტებზე ფასების შემცირებით. და სწორედ ეს კატეგორიის ხილის ექსპორტი შეიძლება გახდეს რეგიონის ქვეყნებისთვის ზრდის ყველაზე მნიშვნელოვანი წერტილი.